ƏDAT

Sözlərin və cümlələrin təsir gücünü qüvvətləndirən köməkçi nitq hissəsinə ədat deyilir.

Ədatları işləndiyi cümlələrdən çıxarsaq, həmin cümlələrin mənası müəyyən dərəcədə zəifləyə bilər. Məsələn: Artıq gözlədiyimiz gün gəlib çatdı. Bu cümləni artıq ədatı olmadan da işlətmək olar və ondakı məna dəyişməz, yalnız bir qədər zəifləmiş olar. Deməli, ədatların əsas vəzifəsi cümlədəki mənanı daha da qüvvətləndirmək və dinləyicinin diqqətini müəyyən bir cəhətə daha artıq yönəltməkdir.

Read More

BAĞLAYICI

Bağlayıcı – cümlə üzvləri və ya cümlələr (bəzən də abzaslar) arasında əlaqə yaradan, onları qrammatik cəhətdən bir-birinə bağlayan köməkçi nitq hissəsidir.

Cümlədəki vəzifəsinə (sintaktik vəzifəsinə) görə bağlayıcılar iki növə bölünür: tabesizlik bağlayıcıları və tabelilik bağlayıcıları.

TABESİZLİK BAĞLAYICILARI

Həm sadə cümlədə, həm də tabesiz mürəkkəb cümlələrdə işlənir. Sadə cümlələrin həmcins üzvlərini, tabesiz mürəkkəb cümlələrin isə tərkib hissələrini bir-birinə bağlayır.

Read More

KÖMƏKÇİ NİTQ HİSSƏLƏRİ

Köməkçi nitq hissələrinin ayrılıqda leksik mənaları olmur, suala cavab vermir, cümlə üzvü olmur, əsasən, leksik şəkilçi qəbul edib dəyişmir, söz yaradıcılığında iştirak etmir, yəni onlardan yeni söz yaratmaq olmur.

Azərbaycan dilində beş köməkçi nitq hissəsi var və onlar yalnız qrammatik mənaya malikdirlər. Qoşma, bağlayıcı, ədat, modal sözlər və nida köməkçi nitq hissələridir.

Read More

FEİL

Feil qrammatik mənasına görə hərəkət bildirən əsas nitq hissəsidir. feillər müxtəlif şəkil və zamanlarda işlədilən nə etmək? nə etdi? nə edəcək? və s. suallarından birinə cavab olur. Feilləri başqa nitq hissələrindən fərqləndirən digər qrammatik xüsusiyyətlər bunlardır:

1. Şəxsə və kəmiyyətə görə dəyişir. Məsələn: Mən yazıram. və s

2. Təsdiq və inkarda olur. Məsələn: yazmaq-yazmamaq, gəlmək-gəlməmək və s.

3. Zaman bildirir (keçmiş, indiki, gələcək). Məsələn: yazdı, yazır, yazacaq va s.

4. Təsirli və təsirsiz olur. Məsələn: yazmaq (nəyi?), baxmaq (nəyə?) və s.

Feillər də isimlər kimi dilimizdə çoxluq təşkil edir.

Read More

ƏVƏZLİK

İsim, sifət, say və başqa nitq hissələrinin yerində işlənən sözlərə əvəzlik deyilir.

Məsələn: Anar əlaçı şagirddir. O, beşinci sinifdə oxuyur. Sinfimizdə əlaçı şagirdlər çoxdur. Həmin şagirdlər olimpiadada iştirak edəcəklər. Günay birinci sinifdə oxuyur. Günay neçənci sinifdə oxuyur? Müəllim təmkinlə danışırdı. Müəllim necə danışırdı? və s.

Bu cümlələrdəki o, həmin, neçənci və necə əvəzlikləri sıra ilə ismin, sifətin, sayın və zərfin yerində işlənmişdir. Əvəzlik hansı nitq hissəsinin yerinə işlənirsə, onun da sualına cavab olur.

Read More

ZƏRF

Zərf qrammatik mənasına görə hərəkətin tərzini, zamanını, yerini, miqdarını bildirən əsas nitq hissəsidir. Zərflər daha çox feilin təsriflənən formaları ilə bağlı olur. Məsələn: Maşın sürətlə gedir. Biz sabah kəndə getməliyik. Təyyarə yuxarı qalxdı və s. 

Zərflər feilin təsriflənməyən formalarına da aid ola bilir. Məsələn: Mən sakit danışmağı xoşlayıram. Kişi təəccüblə mənə baxaraq dedi. Ucadan danışan oğlan Turaldır və s. Bu cümlələrdəki sakit, təəccüblə və ucadan zərfləri feilin təsriflənməyən formalarına-məsdər, feili bağlama və feili sifətə aiddir.

Read More

SAY

Sayın mənaca növlərı

Sayın mənaca iki növü vardır:

1. Miqdar sayları

2. Sıra sayları

Miqdar sayları özünün də üç növü var:

1. Müəyyən miqdar sayları

2. Qeyri-müəyyən miqdar sayları

3. Kəsr sayları

Müəyyən miqdar sayları

Müəyyən miqdar sayları əşyanın konkret miqdarını bildirir və neçə?, nə qədər? suallarına cavab veriri. Məsələn: beş, on, yüz, üç və s. Dilimizdə quruluşca sadə olan müəyyən miqdar sayları cəmi 23-dür: bir, iki, üç, dörd, beş, altı, yeddi, səkkiz, doqquz, on, iyirmi, otuz, qırx, əlli, altmış, yetmiş, səksən, doxsan, yüz, min, milyon, mlyard, trilyon. Bu sözlərdən yalnız son üçü alınma sözdür, qalanları əsl Azərbaycan-türk sözləridir. Sıra sayları və mürəkkəb müəyyən miqdar sayları bu 23 sayın əsasında yaranır.

Read More

SİFƏT

Sifət əşyanın əlamət və keyfiyyətini bildirən əsas nitq hissəsidir.
Sifət necə? nə cür? hansı? suallarından birinə cavab olur. Sifətlər daha çox əşyanın əlamətini, keyfiyyətini və rəngini bildirir. Əlamət dedikdə əşyanın zahiri görkəmi, keyfiyyət dedikdə isə onun daxili xüsusiyyəti nəzərdə tutulur.


Məsələn: əşyanın həcmi (uzun, qısa, böyük, kiçik və s.), zahiri görkəmi (nurani, yaşlı, kök, artıq və s.) onun əlamətidir. Əşyanın daxili xüsusiyyəti, yəni dadı, xasiyyəti, vərdişi, mənəvi cəhətləri (məsələn: çalışqan, əliaçıq. ürəyiyumşaq, ağıllı və s.) onun keyfiyyətidir. Əşyanın rəngi də onun əlaməti sayılır.
İsim əşyanın adını, sifət isə əlamətini bildirir. Buna görə də sifət həmişə ismə aid olur və ondan əvvəl işlənir.

Read More

İSİM

Ümumi qrammatik mənasın görə bütün əşyaların adını bildirir. Kim ? Nə? Hara?  Suallarından birinə cavab verir.
Dilimizin lüğət tərkibindəki sözlərin böyük qismini isimlər təşkil edir.

İsimlər məna növünə görə üç qismə ayrılır.

Ø Konkret və Mücərrəd

Ø Ümumi və Xüsusi isimlər

Ø Tək və Cəm isimlər ( Toplu isimlər )

Read More

NİTQ HİSSƏLƏRİ

Müstəqil mənasına, morfoloji əlamətinə və sintaktik vəzifəsinə görə qruplaşan söz siniflərinə nitq hissələri deyilir. Sözlərin lüğəvi mənası olub, olmamasına görə nitq hissələri iki yerə ayrılır.

1. Əsas nitq hissəsi:  Bu nitq hissələri lüğəvi mənası olan sözlərdən ibarət olur. Dilimizdə 6 əsas nitq hissəsi mövcuddur: İsim, Sifət, Say, Əvəzlik, Zərf, Feil
2. Köməkçi nitq hissələri: Lüğəvi – leksik mənası olmayan sözlərdən ibarət olur: Qoşma, Bağlayıcı, Ədat, Modal söz, Nida

Read More